EYNESİL’İN DEĞİRMEN ZENGİNLİĞİ

“Değirmen döne döne,
Hep yedi dişesini.
El adama veririr mi,
Güzel Ayişe’sini?”

Geçen yıl, Espiye’deki Yedi Değirmenleri ziyaret ettikten sonra, kafa yorduğum konulardan biri de değirmenler oldu.

Fırsat buldukça da değirmenleri ziyaret etmeye, adlarını not etmeye başladım…

Hoşuma gidince de, işi biraz daha ciddiye alıp; Eynesil’deki değirmenlerin listesini hazırlamak istedim ve arkadaşların da yardımıyla büyük ölçüde tamamladım.

Benim için, zevkli bir çalışma oldu…
Umarım beğinilir.

Aldığım notlardan burada yazmadığım ve vardığım sonuçlar ise başka bir yazının konusu…

Listeyi yazmadan önce, değirmenlerin tarihi ile ilgili kısa da olsa bazı bilgiler de vermek istiyorum.

Yazılı kaynaklara göre, yel değirmenleri su değirmenlerinde önce kullanılmaya başlanmış.

Bu değirmenlerin düzenekleri büyük ölçüde benzer olduğuna göre; yel değirmenlerini, su değirmenlerinin ataları olarak değerlendirebiliriz…

Yel değirmenleri M.Ö. 600’lerde Araplar tarafından geliştirilmiş.

Su değirmeniyse, M.Ö.100’lerde Arnavutluk’ta kullanılmaya başlanmış…

İlk su değirmeni Tokat’ta kullanıldığı söyleniyor ama bu Tokat bizim Tokat değil Arnavutluk’taki Tokat’mış.

Roma’nın İmparatorluk döneminde köle sayısının azalması nedeniyle, M.S. 1. yüzyıldan başlıyarak yaygın biçimde kullanılmaya başlanmış.

13. Yüzyılda İngiltere’de sayıları hızla arttı ve 18. Yüzyıla gelindiğinde çoğu çok çarklı olmak üzere, Avrupa’da 500 binden fazla su değirmeni bulunuyormuş.

Bizdeki değirmenlerin geçmişi de büyük bir olasılıkla Roma İmparatorluğu dönemine kadar gitmektedir.

Değirmenlerden alınan vergilerin Osmanlı Devleti’nde vaz geçilmez bir vergi kalemi olduğunu da belirterek hazırladığımız listeyi paylaşalım.

Eynesil’deki değirmenlerin listesi:

Zıva Deresi’nde;
1. Goculu Değirmeni (Yarımca).
2. Göğceli Değirmeni (Kemaliye).
3. Kösemen Değirmeni.
4. Balcılı Değirmeni.
5. Kemerli Değirmeni
Tekelli Deresi’nde;
1. Pampalo Değirmeni.
Yamaklı Deresi’nde;
1. Hoca’nın Hüseyin’in Değirmeni.
2. Pıldırîç (Mürtezalar) Değermeni.
3. Haytoon Değirmeni.
(Eski insanlar, su azalınca, Balikler Deresi’ne akan Paşagil yanındaki suyu Yamaklı Deresi’ne keserlermiş.
Bu da ilginç bir bilgi.)
Mançapa Deresi’nde;
1. Musa’nın Değimeni.
2. Kırıntı Değirmeni.
3. Aşağı Mahalle Değirmeni.
4. Kirezdibi Değirmeni.
5. Orta Değirmen.
6. Yonuzo Değirmeni.
7. Çelikçi Değermeni.
Heri Deresi’nde;
1. Arifo Değirmeni.
Çiftlik Deresi’nde;
1.Yağaplu (İslamo)Değirmeni (Çorapçılar).
2. Çoloğun Değermeni.
3. Gebiçci Değirmeni (Altınlı).
Divan Deresi’nde;
1.Tasdiğin Değirmeni.
2. Baltagil’in Değirmeni.
Kale Deresi’nde;
1. Tomağın Değirmeni.
2. Etemin Değirmeni .
3. Kesikağazın Değirmeni.
Murcu Deresi’nde;
1.Cin Değirmeni.
2. Fareo Değirmeni.
3. Mollo (Faso) Değirmeni.
4. Hırıklı Değirmeni.
Gizgine Deresi’nde;
1. Kürthasan Değirmeni (İndibi’nde).
2. Çolağın Değirmeni (Kemer köprünün yukarsında).
3. Efe’nin Değirmeni (Kemer köprünün aşağısında).
4. Kuroğun Değirmeni.
5. Eminhasano Değirmeni (Çimen Düzü’nde).
6. Çimen Değirmeni.(Eminhasano Değirmeni’nin aşağısında.)
7. Bayramlı Değirmeni.
8. Bodurlu Değirmeni.
9. Port (Köseli) Değirmeni.
Gümüşlü Deresi’nde;
1. Gümüşlü Değirmeni.
2. Köso Değermeni.
3. Musallat’ın Değirmeni.
Küplük Deresi’nde;
1. Gancı(Palaklı) Değirmeni.
2. Aşiretli Değirmeni.
3. Sofullu(Ermeni) Değirmeni.
Ören Deresi’nde;
1. İmamın Değirmeni.
2. Topalûn Değirmeni.
3. Yıluğun Değirmeni.
4. Tayibûn Değirmeni.
5. Gülali’nin Değirmeni.
6. Köy Değirmeni(Türkeli).
7. Terziûn Değirmeni.
8. Mağara Değirmeni (T).
9. İbuğûn Değirmeni (T).
10. Hasbûn Değirmeni.
11. Bayramûn (Çatak) Değirmeni.
Ortapınar Deresi’nde;
1. Yetimamidu Değirmeni (Ambarcı Kaşı’nınn yukarısında).
2. Kaptan’ın Değirmeni (Ambarcı Kaşı’nda).
3. Âlâ Değirmeni (Ambarcı Kaşı’nın aşağısında).
4. Sülügûn Değirmeni.
5. Kazım’ın Değirmeni.
6. Bekdaşûn Değirmeni.
Combudırîk Deresi’nde;
1. Boli’nin Galib’in Değirmeni.
2. Mamudûn Değirmeni.

Bu değirmenlerden başka beş tane de kendir değirmeni veya kendir dibeği var.

Onlar da en az değirmenler kadar önemli.

Ören Deresi’nde;

1. Teyibûn Değirmeni’nin ordaki kendir dibeği.
2. Hacıhafız’ın Dibeği. (Gülali’nin Değirmeni’nin orda.)
3. Hasbu Değirmenin oradaki dibek.
4. Bayramû’n Dibeği. (Değirmenle aynı bendi kullanıyormuş.)
Dolapyanı Deresi’nde;
1. Çetinli (Dolapyanı) Dibeği.

Bu listede 64 değirmen ve 5 tanede dibek var.

Söylenenlere göre, Eynesil, arazi genişliği açısında ülkemizin üçüncü küçük ilçesiymiş.

Bu durumda ülkemizin kilometre kare başına, ençok su değirmeni düşen ilçesi Eynesil diyebilir miyiz?

Araştırmak gerek.